اَلاْسْتِبْصار فیما اختلف من الأخبار که به اختصار الاستبصار نیز عنوان گرفتهاست، یکی از آثار روایی ابوجعفر محمد بن حسن، ملقب به شیخ طوسی (۳۸۵ ه.ق – ۴۴۹ ه.ق) و یکی از کتب اربعه نزد شیعه دوازدهامامی است. شیخ طوسی این کتاب را در زمان حضورش در بغداد نوشتهاست. این اثر پس از کتاب تهذیب الاحکام تدوین شده و متکی بر آن کتاب است. پیش از این، شیخ طوسی کتاب تهذیب الاحکام را بر اساس کتاب المقنعه شیخ مفید و با رویکردی کلامی تألیف کرد و به گفته خود در مقدمه کتاب استبصار، پس از استقبال از کتاب تهذیب، اقدام به نگارش کتابی تخصصی در زمینه حل اختلافها و تعارضهای احادیث فقهی کرد. بر همین اساس، وی کتاب استبصار را در سه جلد، مشتمل بر ۹۲۶ باب و ۵۵۱۱ حدیث تألیف کرد. او در هر باب، روایات متعارض را گزارش میکند و به وجه جمع و حل تعارض آن روایات میپردازد.
با وجود گمانهزنیها در خصوص تلخیص بودن کتاب استبصار نسبت به کتاب تهذیب، با توجه به آنکه شیخ طوسی در الفهرست و همینطور نجاشی در آثارش، کتاب استبصار را کتابی مستقل عنوان کردهاند، و با توجه به تفاوتهای این دو اثر، استبصار کتابی مستقل از آثار طوسی محسوب شدهاست. تفاوت میان استبصار و تهذیب از جهت ذکر کامل روایات مخالف و عدم ذکر روایات موافق به صورت کامل است. از آنجا که کتاب استبصار، به صورت مفصلتری به رفع اختلاف روایات پرداختهاست، نسبت به کتاب تهذیب الاحکام، کتابی اصولیتر جلوه میکند و از این رو، آن را برای خواص عالمان، مفیدتر دانستهاند. با این وجود که شیخ طوسی، استبصار را با اتکا بر کتاب تهذیب نوشتهاست، اما استبصار از جهت هدف کلی نگارش، باببندی و شیوه ترتیب احادیث با تهذیب متفاوت است.
الاستبصار، دومین کتاب روایی شیخ طوسی از نظر اعتبار است و به عنوان چهارمین کتاب از کتب اربعه نزد شیعه محسوب میشود. شیخ طوسی پس از بیان علت نگارش این اثر، آن را در نوع خود بیسابقه توصیف میکند. به اعتقاد او، گردآوری روایات مخالف و جمع میان آنها، پیش از آن سابقهای نداشتهاست. مولف در این کتاب، به برخی از مرجحات که در ترجیح یک روایت بر دیگری کاربرد دارد، اشاره میکند. از امتیازات مهم کتاب استبصار، اولین اثر در زمینه جمع روایات متناقض و متعارض بودن آن است. یکی از مسائلی که باعث اهمیت کتاب استبصار شدهاست؛ دسترسی شیخ طوسی به کتابخانههای بزرگی چون کتابخانه سید مرتضی و کتابخانه شاپور بن اردشیر در بغداد بودهاست. دسترسی طوسی به اصول اربعه مائه سبب شدهاست تا بسیاری از روایات این اصول در کتاب استبصار و تهذیب، از خطر نابودی، در امان باشند. وجود روایات ضعیف در کتاب استبصار و استناد به روایات و استدلالهای ضعیف برای رفع تعارض یا پیش گرفتن افراط از جانب مولف برای جمع روایات از جمله ضعفهای این اثر عنوان شدهاست.
ن، ملقب به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، به سال ۳۸۵ ه.ق در طوس متولد شد.او به دوران حکومت آل بویه میزیست و در این دوره، از حمایتهای حکومت وقت نسبت به عالمان شیعه برخوردار بود. وی به سال ۴۰۸ ه.ق وارد بغداد شد. او چهل سال در بغداد حاضر بود و نزد اساتید خود همچون شیخ مفید، به تحصیل علم پرداخت. بنابر گزارشهایی، در سالهای ۴۴۸ تا ۴۴۹ ه. ق، پس از بالا گرفتن نزاع میان شیعیان و اهل سنت در بغداد، از شیخ طوسی نزد خلیفه سعایت شد و پس از آن گروهی از متعصبان سنی مذهب، به منزل طوسی حمله و کتابخانه او را آتش زدند. طوسی نیز پس از این رویداد، بغداد را ترک کرد و به نجف عازم شد. شیخ طوسی ۱۱ سالِ باقی عمر خویش را در نجف گذراند و حضور او سبب شد تا حوزهای بزرگ در نجف که تا آن روزگاران، شهری متروک قلمداد میشد، شکل بگیرد. سرانجام شیخ طوسی به سال ۴۶۰ ه.ق از دنیا رفت و در منزل خویش در نجف دفن شد.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.